Η ιστορία του Καθεδρικού Ναού
Το κτιριακό συγκρότημα του Καθεδρικού ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην πλατεία Ελευθερίας στην Ρόδο αποτελεί ένα εξέχον μνημείο του ιταλικού νεοεκλεκτικισμού και μία σύγχρονη μορφολογική απόδοση, του κατεστραμμένου πλέον Μεσαιωνικού κοινοβιακού ναού των Ιωαννιτών Ιπποτών που βρισκόταν στο δυτικό οχυρωμένο τμήμα του Κολλακίου και καταστράφηκε ολοσχερώς έπειτα από έκρηξη πυρίτιδας το 1856.
O Εθνικός Σύνδεσμος Φραγκισκανών Ιεραποστόλων ανέθεσε το 1924 στον Ιταλό αρχιτέκτονα Florestano di Fausto τη μελέτη για την ανακατασκευή του καθολικού ναού του Αγίου Ιωάννη (San Giovanni) σε διαφορετική τοποθεσία από αυτήν του αρχικού ναού. Ο Di Fausto βασίστηκε κυρίως στα σχέδια των περιηγητών Bernard Eugene Antoin Rottiers του 1828 και Eugene Flandin του 1853. Η κατασκευής ξεκίνησε το 1924 και ολοκληρώθηκε το 1929 ενώ ένα χρόνο αργότερα (1930) προστέθηκε το επιβλητικό καμπαναριό ύψους 26 μέτρων και λίγο αργότερα το τριγωνικό, περίκλειστο με στοά, αίθριο, με περίκεντρη στεγασμένη κατασκευή και φιάλη αγιασμού στο μέσον. Επίσης μπροστά από την κεντρική είσοδο του ναού προστέθηκε και το αντίγραφο της μνημειώδους μεσαιωνικής κρήνης Fontana grande της πόλης Viterbo της Ιταλίας.
Στην Πλατεία Ελευθερίας, που βρίσκεται πλάι του ναού, την 31η Μαρτίου του 1947 έγινε η τελετή παράδοσης της στρατιωτικής διοίκησης Δωδεκανήσου από τον Άγγλο ταξίαρχο Parker στον Έλληνα αντιναύαρχο Ιωαννίδη και την 7η Μαρτίου του 1948 κηρύχθηκε η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα . Ο καθολικός ναός του Αγίου Ιωάννη (San Giovanni) πέρασε στην ιδιοκτησία του Ελληνικού δημοσίου και μετατράπηκε σε ορθόδοξο ναό αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Στις 25 Μαρτίου 1948 γίνονται τα εγκαίνια του καθεδρικού ναού του Ευαγγελισμού από τον Αρχιεπίσκοπο Ρόδου Τιμόθεο. Ο ναός παραμένει αναλλοίωτος εξωτερικά, ενώ το εσωτερικό προσαρμόστηκε, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ορθόδοξης λατρείας στην οποία και αποδόθηκε.
Το μαρμάρινο τέμπλο του ναού είναι έργο των αδελφών Σκαρή από τον Πειραιά . Οι τέσσερις κύριες δεσποτικές εικόνες, αλλά και η τοιχογράφηση, πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1951 και 1961 από τον Φώτη Κόντογλου, τον μαθητή του Ιωάννη Τερζή και τον μαθητευόμενο Παντελή Οδαμπάση.
Εντός του ναού πραγματοποιήθηκε την 24η Σεπτεμβρίου έως την 1η Οκτωβρίου 1961 η 1η Πανορθόδοξη Σύνοδος, ενθύμιο της οποίας αποτελούν τα λάβαρα – σύμβολα των πατριαρχών που έλαβαν μέρος σε αυτήν.
Οι συλλογές του ναού περιλαμβάνουν σημαντικό αρχειακό υλικό και αντικείμενα που είναι συνυφασμένα με την ιστορία του, την ιστορία της πόλης και της Μητροπόλεως Ρόδου.
Ο ναός ήταν και παραμένει τμήμα της ζώσας ιστορίας (oral history) του νησιού και της Δωδεκανήσου. Το σημαντικότερο τμήμα αυτής της ιστορίας διαδραματίστηκε εντός ή έμπροσθεν του. Η τελετή της ένωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, οι ενθρονίσεις των Μητροπολιτών Ρόδου, οι πανηγυρισμοί και οι επισκέψεις ιστορικών προσωπικοτήτων, αρχηγών κρατών, πατριαρχών κ.λπ., είναι μερικά από τα γεγονότα που σχετίζονται με τα υλικά και άυλα πολιτισμικά αντικείμενα που τεκμηριώθηκαν, ψηφιοποιηθήκαν και αποδίδονται στο ευρύ κοινό.
